Các quốc gia dân tộc có nhiều đặc trưng riêng biệt so với các quốc gia tiền dân tộc. Đầu tiên, quan điểm về lãnh thổ của họ khác hẳn với các "quốc gia" do các dòng tộc vương triều thống trị trước đó: lãnh thổ của đất nước là thiêng liêng và không thể chuyển dời được, dù là một tấc đất. Không dân tộc nào muốn quốc gia mình sáp nhập hay chuyển giao lãnh thổ vì những lý do như "công chúa nước mình kết hôn với một hoàng tử nước khác". Đường biên giới của quốc gia dân tộc cũng khác, nó dựa trên diện tích và vị trí sinh sống của các cộng đồng cư dân của các dân tộc, mặc dù đôi khi biên giới của các quốc gia dân tộc cũng dựa theo các đường biên giới tự nhiên như sông, núi (ví dụ như dãy Pyrenee là biên giới giữa Pháp và Tây Ban Nha, một đoạn sông Danube làm nên đường biên giới giữa Bulgaria, România, Ukraina và Moldavia).

Đặc điểm nổi bật của nhất quốc gia dân tộc là việc nó xem quốc gia như một công cụ cực kỳ quan trọng trong việc thống nhất dân tộc về mặt kinh tế, xã hội và cả văn hóa.

Một quốc gia dân tộc luôn đề cao sự thống nhất về kinh tế, trước tiên là việc bãi bỏ các hệ thống thuế quan và hệ thống thu phí công lộ phức tạp trong nước. Ở Đức, quá trình này - sự thành lập Đồng minh thuế quan Đức (Zollverein) - là bước đầu tiên trong việc thống nhất dân tộc Đức. Các quốc gia dân tộc cũng thường có chính sách duy trì một hệ thống cơ sở hạ tầng về giao thông vận tải ở quy mô cấp quốc gia, nhờ đó giúp việc di chuyển và thông thương trong nước diễn ra được thuận lợi. Việc hệ thống xe lửa và đường sắt phát triển mạnh vào thế kỷ 19 đã khiến cho các công ty tư nhân về ngành này phát triển, nhưng về sau tất cả đều trở thành các doanh nghiệp quốc doanh. Hệ thống đường sắt của Pháp, trong đó các tuyến đường chính xuất phát từ Paris và đi tới tất cả các địa phương của Pháp, thường được xem là một biểu tượng của sự thống nhất và tập trung của một quốc gia dân tộc như Pháp, nơi chính quyền trung ương quản lý việc xây dựng nó. Và các quốc gia dân tộc vẫn tiếp tục xây dựng những hệ thống giao thông vận tải cấp quốc gia, đặc biệt là hệ thống đường cao tốc. Một "biến thể" cách tân gần đây là các chương trình về hệ thống giao thông vận tải xuyên quốc gia, ví dụ Mạng lưới xuyên châu Âu (TEN).

Một quốc gia dân tộc thường có chính quyền tập trung hơn và cơ cấu hành chính thống nhất hơn hẳn các "đế quốc" đa dân tộc tiền nhiệm: nguyên do là lãnh thổ nó nhỏ hơn và thành phần dân cư đồng nhất hơn (một ví dụ về tính không đồng nhất về dân cư chính là Đế quốc Ottoman). Trào lưu dân tộc chủ nghĩa bùng phát vào thế kỷ 19 đã khiến cho các đặc tính địa phương trở nên kém quan trọng hơn so với đặc tính chung của toàn dân tộc, ví dụ như ở các vùng Alsace-Lorraine, Catalonia, Brittany, Sicilia, Sardinia và Corsica. Trong nhiều trường hợp, chính quyền địa phương được xem là kém quan trọng hơn so với chính quyền trung ương của quốc gia dân tộc. In many cases, the regional administration was also subordinated to central (national) government. Quá trình này phần nào bị đảo ngược trong thập niên 1970 về sau, với sự hình thành của các khu vực tự trị dưới nhiều hình thức khác nhau trong một quốc gia có chính quyền tập trung như Pháp.

Tuy nhiên, ảnh hưởng rõ rệt nhất của một quốc gia dân tộc so với những quốc gia phi dân tộc tiền nhiệm là việc hình thành một nền văn hóa dân tộc thống nhất thông qua các chính sách của quốc gia đó. Hình mẫu của một quốc gia dân tộc ngụ ý rằng thành phần dân cư của nó phải cấu thành một dân tộc, có chung nguồn gốc, ngôn ngữ và chung nhiều mặt về văn hóa. Mà khi sự thống nhất nêu trên không/chưa tồn tại, bản thân quốc gia dân tộc sẽ cố tự tạo ra nó. Cụ thể là một ngôn ngữ dân tộc thống nhất sẽ được tạo ra thông qua một chính sách ngôn ngữ. Và sự hình thành hệ thống giáo dục bắt buộc bậc tiểu học cùng với chương trình giảng dạy tương đối thống nhất ở cấp trung học là một phương pháp hiệu quả để phổ biến ngôn ngữ dân tộc. Nhà trường cũng chú trọng trong việc giảng dạy về lịch sử dân tộc, nhưng những kiến thức lịch sử trong nhà trường thường mang nặng tính thần thoại và tuyên truyền, đến ngày nay một vài quốc gia dân tộc vẫn tiếp tục truyền thụ cho học sinh những kiến thức lịch sử loại này (nhất là trong thời gian có chiến sự).[7]

Các chính sách về ngôn ngữ và văn hóa đôi khi mang tính tiêu cực, cụ thể là nhắm đến mục tiêu trấn áp tất cả các yếu tố phi dân tộc. Thí dụ chính sách cấm sử dụng một số ngôn ngữ nào đó hòng thúc đẩy việc dùng ngôn ngữ chính của dân tộc và xóa bỏ các ngôn ngữ thiểu số. Xem thêm Đức hóa.

Trong một vài trường hợp các chính sách trên là nguyên nhân khơi mào những xung đột sắc tộc, văn hóa và xa hơn, dẫn đến phong trào li khai. Tuy nhiên ở những nơi nó thực hiện thành công, tính đồng nhất về văn hóa và sắc tộc tăng lên rõ rệt. Trái lại, sự phân ly về văn hóa tại những vùng biên giới của các dân tộc càng lúc càng rõ ràng: trên lý thuyết, ở tả ngạn sông Rhine là vùng ảnh hưởng của các yếu tố văn hóa và sắc tộc của người Pháp, còn bên kia là của người Đức. Nhằm củng cố sự khác biệt này, cả hai phía đều có những chính sách ngôn ngữ, hệ thống giáo dục khác nhau; mặc dù đường biên giới ngôn ngữ ngay trong lòng nước Pháp cũng khá rõ rệt, và bản thân vùng Grand Est đã đổi chủ 4 lần trong giai đoạn 1870-1945.

Liên Hiệp Anh

Thật ra rất khó xác định xem Liên Hiệp Anh vào dạng "quốc gia dân tộc" hay không: bản thân nó hình thành bởi sự sáp nhập của hai quốc gia dân tộc: Vương quốc Scotland và Vương quốc Anh. Tuy nhiên Hiệp ước Liên Hiệp có một số nội dung cho thấy rằng cả hai nước không hoàn toàn hợp nhất với nhau: ví dụ cơ quan lập pháp và Giáo hội của Anh và Scotland hoạt động độc lập với nhau. Suốt 3 thế kỷ sau đó việc "phân loại" Liên Hiệp Anh vẫn chưa chấm dứt khi vẫn còn hai luồng quan điểm đối nghịch nhau cho rằng: 1)Liên Hiệp Anh là một quốc gia dân tộc[8] 2)Liên Hiệp Anh là một quốc gia đa dân tộc. Riêng chính phủ Liên Hiệp thì cho rằng Liên Hiệp Anh là "nhiều quốc gia trong một quốc gia""[9].